Với sự bùng nổ nhanh chóng của tiền điện tử và blockchain, Automated Market Maker (AMM) đã trở thành một yếu tố quan trọng trong cả hệ thống tiền điện tử. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển đó, AMM cũng đồng nghĩa với việc xuất hiện một số rủi ro và hạn chế. Trong nội dung này, pbec.biz sẽ đi sâu vào hiểu biết về AMM, cách nó hoạt động và đồng thời làm rõ những thách thức mà nó đang phải đối mặt.
AMM là gì?
AMM (viết tắt của Automated Market Maker) là một công cụ tạo lập thị trường tự động. Nó sử dụng thuật toán để tính toán giá token ngay tại thời điểm mua.
AMM không có khái niệm người bán, thay vào đó, smart contract sẽ đóng vai trò trung gian. Người bán sẽ đưa tài sản vào một nơi gọi là Pool thanh khoản. Sau đó, người mua sẽ hoán đổi tài sản họ đang có với tài sản trong pool thông qua smart contract.
Các DEX phổ biến trong DeFi như Uniswap, Pancakeswap, Curve thường sử dụng cơ chế AMM vì nó phù hợp với đặc tính của thị trường. Để giúp bạn hiểu rõ hơn, bài viết này sẽ so sánh cơ chế AMM và Order book.
So sánh AMM và Order book
Cơ chế khớp lệnh thông qua order book (sổ lệnh) được sử dụng phổ biến trên các sàn giao dịch CEX như Binance, Huobi, OKX, Coinbase. Khi giao dịch, lệnh của bạn sẽ được thực hiện nếu giá được khớp với giá bạn đã đặt để mua hoặc bán.
Việc giao dịch theo cơ chế Order book mang lại hiệu quả cao vì trader có thể xác định được mức giá khớp lệnh và có thể dễ dàng đặt lệnh Limit Order (Lệnh giới hạn) để đợi giá hợp lý. Tuy nhiên, Order book chỉ phù hợp với thị trường có thanh khoản cao như CEX.
Trong thị trường DeFi có thanh khoản thấp, việc sử dụng cơ chế Order book không phù hợp vì khó để các trader có thể khớp lệnh với nhau. Binance đã từng giới thiệu Binance DEX với cơ chế Order book, nhưng hiện tại họ đã đóng cửa do khối lượng giao dịch quá thấp và hiệu quả kém.
Do đó, AMM được coi là phương pháp tối ưu nhất cho thị trường DeFi với thanh khoản thấp, giúp khớp lệnh giao dịch một cách dễ dàng. Sự xuất hiện của AMM cũng là điều kiện tiên quyết giúp thị trường DeFi phát triển mạnh mẽ, vì chúng cho phép các dự án tiếp cận người giao dịch một cách dễ dàng mà không cần phải thông qua các sàn giao dịch trung gian (CEX).
Cơ chế hoạt động của AMM
AMM tính toán giá trị tài sản dựa trên phương trình x * y = k.
Trong đó:.
- K là một hằng số không thay đổi.
- X là biểu tượng A.
- Y là biểu tượng B.
- Có thể thay đổi giá trị biến 0.5 thành các số khác nhưng tổng của lũy thừa của X và Y phải luôn bằng 1.
Khi tạo bản đồ, bạn sẽ nhìn thấy một đường cong lõm như hình dưới. Khi thêm thanh khoản vào, đường cong sẽ di chuyển ra bên ngoài. Điều này có nghĩa là bạn sẽ phải trả ít phí hơn (trong trường hợp này là phí trượt giá) khi giao dịch.
Dưới đây là một hiện tượng thú vị liên quan đến hằng số K. Giả sử các khối hình trên đều trong suốt và bạn có thể nhìn thấy cả ba hình chữ nhật phía trên. Đây là ba hình chữ nhật khác nhau nằm dưới đường cong.
Sau khi hoán đổi một token cho một token khác, số lượng token nhận được có thể được thấy trong vùng dưới đường cong. Quan sát cho thấy, khi thay đổi số lượng token trong quá trình Swap, tỉ lệ hoán đổi cũng sẽ thay đổi tương ứng.
Nhưng điều thú vị là nếu bạn tính toán diện tích của ba hình chữ nhật (giả sử chúng không trùng nhau), thì diện tích của cả ba hình chữ nhật đều bằng nhau. Điều này được thực hiện nhờ sự tồn tại của hằng số K, khiến cho tất cả các hình chữ nhật này có diện tích như nhau!
Theo lý thuyết bảo toàn, nguyên tắc đầu tiên trong vật lý, không có gì bị phá hủy, chỉ có sự thay đổi từ dạng này sang dạng khác. Do đó, cũng đúng với hằng số K này. Tổng diện tích dưới đường cong vẫn giữ nguyên vì không có gì bị mất hay tạo ra mới.
Khi chuyển từ token A sang token B hoặc từ B sang A, số lượng thay đổi không quan trọng, miễn là đường cong không di chuyển. Nếu đường cong thay đổi do thanh khoản, khu vực dưới đường cong sẽ khác nhau. Tuy nhiên, nếu mọi thứ vẫn giữ nguyên, bạn có thể thay đổi bất kỳ số lượng token A nào thành token B và tổng số token sẽ không thay đổi.
Ưu điểm và nhược điểm của AMM
Các ưu điểm của AMM
- Giải quyết vấn đề thanh toán không đủ, nâng cao khả năng khớp lệnh so với các mô hình khác.
- Giảm bớt ảnh hưởng tiêu cực lên thị trường, tránh việc rửa tiền.
- Tạo thu nhập không cần làm việc cho nhà cung cấp thanh khoản và người đặt cược.
- Đa dạng các biểu tượng do dự án nào cũng có thể dễ dàng tạo và niêm yết biểu tượng trên sàn.
- Không cần xác minh thông tin cá nhân, đảm bảo tính ẩn danh cho nhà giao dịch.
Nhược điểm của AMM
- Người dùng không có thời gian theo dõi giá cả trong tương lai sẽ không thể đặt lệnh bán với giá cao hoặc mua với giá thấp.
- Impermanent loss: Đơn giản có thể hiểu là mất mát có thể xảy ra khi so sánh giữa việc bạn giữ token trên ví và đóng góp vào pool.
- Người giao dịch dễ nhầm lẫn giữa token thật và giả nếu không so sánh chính xác hợp đồng thông minh của dự án mà họ muốn mua.
- Trải nghiệm chưa trơn tru bằng cách sàn CEX do phụ thuộc vào tốc độ của chuỗi khối.
- Phí giao dịch thông thường trên sàn CEX sẽ cao hơn do nhà cung cấp thanh khoản phải đối mặt với nhiều rủi ro khi giao dịch các token có thanh khoản thấp.
- Sàn CEX trải qua thanh khoản thấp hơn so với sàn DEX vì hầu hết các token niêm yết trên DEX đều là các dự án nhỏ, không có tiềm lực như các dự án niêm yết trên CEX.
Quá trình phát triển của AMM
Giai đoạn khởi đầu
Uniswap, một trong những sàn đưa AMM lên đỉnh cao, đã tạo ra những hidden gem với x10 và x100. Tuy nhiên, Kyber Network (2018) và Bancor (2017) là hai người đầu tiên áp dụng công nghệ AMM.
Trái ngược với Uniswap, Kyber Network là một mô hình AMM tập trung, chỉ có team và Market maker mới có thể kiểm soát pool, không ai được đóng góp vào pool.
Vào tháng 11/2019, Uniswap đã bắt đầu áp dụng cơ chế phi tập trung (decentralized) AMM, cho phép bất kỳ ai cũng có thể đóng góp vào pool để tăng tính thanh khoản. Các người đóng góp vào pool (providers) sẽ nhận được một phần phí giao dịch khi có giao dịch được thực hiện trên Uniswap.
Vào tháng 1/2020, Curve Finance chính thức ra mắt, đây là một dự án độc đáo dành riêng cho các tài sản ổn định như Stablecoin. Nó cho phép người dùng thực hiện giao dịch với mức phí thấp hơn so với Uniswap, đồng thời đảm bảo lợi ích công bằng cho nhà cung cấp thanh khoản. Đáng chú ý, Curve Finance đã khởi đầu thời kỳ Curve Wars, mở ra cuộc đua giành quyền sở hữu CRV để kiểm soát Curve.
Giai đoạn phát triển nhanh chóng
Giai đoạn AMM DEX đã lan rộng đến nhiều hệ sinh thái khác nhau và mỗi DEX đều có những điểm đặc biệt riêng.
Nếu sử dụng Uniswap, bạn chỉ có thể cung cấp thanh khoản 50:50 cho 2 token. Tuy nhiên, Balancer cho phép người dùng thêm tới 8 token khác nhau để tiện lợi hơn trong việc swap. Ngoài ra, Balancer còn cho phép nhà cung cấp tuỳ chỉnh tỉ lệ các token được thêm vào pool trong mỗi lần chuyển đổi.
Pancakeswap, dự án AMM DEX đầu tiên của BNB Chain, đã trở thành một ngôi sao sáng khi phát triển mở rộng theo chiều ngang. Ngoài ra, Pancakeswap còn cung cấp nhiều tính năng hấp dẫn như Launchpad, Lottery và Trading Competition.
Cuối cùng, 1Inch đã trở thành mô hình DEX Aggregator dẫn đầu. Dù hiện tại có nhiều DEX trong mỗi hệ sinh thái, mỗi DEX lại tự quản lý Liquidity Pool. Vì vậy, 1Inch đã ra đời để kết nối nhiều pool thanh khoản và cung cấp mức trượt giá thấp nhất cho người dùng.
Mô hình của Uniswap, Pancakeswap và 1Inch cũng được coi là một mô hình chuẩn với nhiều dự án tương đương.
- Uniswap: Quickswap, MDEX, VVS Finance, Pangolon…
- Pancakeswap: TraderJoe, Pontem Finance, Biswap,…
- 1Inch: Matcha, Paraswap, OpenOcean,…
Giai đoạn lựa chọn
Trong quá trình tiến bộ, đã có nhiều sàn giao dịch phi tập trung (DEX) xuất hiện, tạo ra một cạnh tranh khốc liệt. Các ví dụ điển hình bao gồm Uniswap và Sushiswap trên Ethereum, TraderJoe và Pangolin trên Avalanche, Pancakeswap và Apeswap trên BNB Chain, Spookyswap và Spiritswap trên Fantom.
Tuy nhiên, trong một hệ sinh thái, người dùng sẽ lựa chọn nền tảng tốt nhất về trải nghiệm, thanh khoản và tiện ích. Trong quá trình này, dự án phải liên tục cải tiến và hiệu quả để đạt được thành công. Uniswap, TraderJoe, Pancakeswap, Spookyswap và nhiều nền tảng khác trong hệ sinh thái đều đã đạt được chiến thắng này.
Phiên bản v3 của Uniswap đã mang lại nhiều cải tiến hiệu quả cho cả nhà cung cấp thanh khoản và người giao dịch, khiến cho Uniswap trở thành cái tên nổi bật nhất trong đợt này. Không chỉ vượt qua đối thủ về tổng giá trị thanh khoản khóa học mà còn vượt qua phiên bản cũ của chính mình.
Giai đoạn bão hòa và phát hiện các điểm yếu
Trong giai đoạn hiện tại, thị trường đang trải qua sự suy giảm, gây khó khăn cho nhiều dự án, bao gồm cả DEX. Đặc biệt, DEX có thể bị mắc vào một vòng lặp phản hồi tiêu cực do các yếu tố sau:
- Giao dịch ít hơn => Phí tạo ra ít hơn => Động cơ cho LP không đủ hấp dẫn.
- Token cung cấp thanh khoản đồng thời giảm giá => Incentive từ LP không đủ để bù đắp giá trị giảm của tài sản.
- Incentive cho LP ngày càng giảm giá.
Trong quá trình DeFi phát triển, các dự án DEX đã tận dụng token của sàn để thúc đẩy người dùng cung cấp thanh khoản mà không phải chi trả bất kỳ chi phí nào để bù đắp. Do đó, token của các sàn DEX đã phải đối mặt với tình trạng lạm phát nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động của DEX.
Dễ thấy rằng, khi Downtrend ập đến, mô hình không ổn định trở nên rõ ràng. Vấn đề quan trọng là làm thế nào để các dự án có thể giải quyết được vấn đề về động cơ một cách hợp lý nhưng vẫn tạo ra giá trị thặng dư cho DEX.
Liquidity Providing & Yield Farming
Để đảm bảo sàn giao dịch AMM DEX có đủ thanh khoản cho trader, các sàn cần nguồn cung cấp thanh khoản từ các token holder. Trong quá trình này, các nhà cung cấp thanh khoản sẽ được thưởng là: .
- Phí giao dịch tại Uniswap và Curve là 0.3% và 0.04% tương ứng.
- Incentive là token được sử dụng bởi các sàn DEX để khuyến khích người cung cấp thanh khoản tham gia nếu phí giao dịch không hấp dẫn. Tuy nhiên, không phải sàn nào cũng áp dụng khoản incentive này.
Hoạt động cung cấp thanh khoản được gọi là Liquidity Providing. Trong khi đó, Yield Farming (Canh tác lợi suất) là việc người dùng tìm kiếm lợi nhuận từ các giao thức DeFi thông qua nhiều hoạt động khác nhau như Staking, Liquidity Providing,…
Cách sử dụng giao thức AMM
Cách sử dụng giao thức Automated Market Maker (AMM) được thực hiện thông qua các bước cơ bản như sau:
Để Thực Hiện Giao Dịch:
Bước 1: Truy cập trang web của giao thức hoặc sử dụng giao diện người dùng.
Bước 2: Kết nối ví Defi của bạn với giao thức. Sau đó, chọn tài sản mà bạn muốn bán.
Bước 3: Nhấn vào chức năng Swap và xác nhận giao dịch trên ví của bạn.
Để Cung Cấp Thanh Khoản:
Bước 1: Khi đã kết nối với ví, chuyển đến phần Liquidity Provider.
Bước 2: Chọn số lượng tài sản bạn muốn cung cấp cho pool. Ví dụ, nếu ETH có giá 450 DAI, bạn cung cấp đồng thời 1 ETH và 450 DAI.
Bước 3: Xác nhận giao dịch để thêm thanh khoản vào pool.
Qua những bước này, bạn có thể thực hiện các giao dịch và cung cấp thanh khoản cho hệ thống AMM một cách dễ dàng.
Một số dự án AMM nổi bật
Dưới đây là một tóm tắt về một số AMM nổi bật trong các hệ sinh thái mạnh mẽ như BSC và Ethereum:
Curve Finance trên Ethereum:
Curve Finance trở thành AMM lớn nhất trên hệ sinh thái Ethereum, với sự phát triển mạnh mẽ vượt qua Uniswap. Đây là một AMM chuyên dành cho các Stablecoin như USDT, USDC, UST. Người dùng chọn Curve thay vì Uniswap vì mức trượt giá thấp khi giao dịch Stablecoin. Curve cũng mở rộng sang các Wrap-Asset khác như BTC (wBTC, renBTC), đánh dấu sự đa dạng hóa của nền tảng.
Curve Finance thành công chứng minh hai nhu cầu lớn trong thị trường DeFi ngày nay: giao dịch giữa các Stablecoin và Wrap-Asset, và farming với mức Impermanent Loss gần như bằng 0.
Uniswap trên Ethereum:
Mặc dù Curve có TVL cao hơn, Uniswap vẫn giữ vị thế “King of AMM” với khối lượng giao dịch (v3) lớn hơn nhiều so với các đối thủ. Uniswap (v3) với các tính năng mới như Thanh khoản tập trung, Range Order, và cải tiến cơ chế phí giao dịch đã nhận được sự ủng hộ lớn từ cộng đồng. Uniswap là nền tảng tiên phong và triển khai phi tập trung hoàn toàn.
Các dự án ưa chuộng Uniswap để niêm yết token, với lý do là thanh khoản cao, mức trượt giá thấp, và khả năng thu hút nhiều Trader và Liquidity Provider, tạo ra một chu trình liên tục.
Pancakeswap trên Binance Smart Chain (BSC):
Với sự chuyển động người dùng từ Ethereum đến hệ sinh thái BSC, Pancakeswap đã trở thành AMM lớn nhất trên BSC. Mặc dù có nhiều AMM cạnh tranh ban đầu, Pancakeswap đã thể hiện sự yếu thế và đóng vai trò trung tâm cung cấp thanh khoản cho hệ sinh thái BSC.
Pancakeswap không chỉ là AMM, mà còn mở rộng thành DeFi Station với các chức năng như IFO, Lottery, Syrup Pools, tăng tính ứng dụng cho token native của họ là CAKE. Với Trading Volume trong 24h đứng thứ hai chỉ sau Uniswap v3, Pancakeswap giữ vị thế là “King of AMM” trên BSC.
Dự đoán về phương thức hoạt động trong tương lai của cơ chế AMM
Hiện nay, các Hệ thống Tự động Hóa Thị trường (AMM) mặc dù đang phải đối mặt với nhiều hạn chế và chưa có nhiều tính năng phức tạp, nhưng điều này không có nghĩa là tương lai của chúng sẽ giữ nguyên trạng thái này. Việc xuất hiện của các giao thức AMM đánh dấu một cú đảo lớn trong thế giới Blockchain, mang lại cải thiện đáng kể trong hoạt động của nền kinh tế. Điều này cho phép nguồn vốn không sử dụng có thể tạo ra lợi nhuận mà không cần sự can thiệp của các tổ chức trung gian, giúp loại bỏ vai trò của chúng như là bước nối giữa người sử dụng.
Các biến thể của AMM ngày càng đa dạng và tiên tiến, vượt qua các phiên bản trước đó, điều này chỉ ra rằng lĩnh vực này đang phát triển mạnh mẽ. Có khả năng hoàn toàn thay thế các sàn giao dịch tập trung trong tương lai, AMM không chỉ là một phương tiện giao dịch mà còn là một phương tiện giúp tăng cường tính minh bạch và tự động hóa trong quá trình giao dịch tài chính.
Có nên đầu tư vào AMM không? Một số lưu ý dành cho Liquidity Provider
Các Nhà cung cấp thanh khoản (Liquidity Provider) cần tập trung vào hai yếu tố chính là lợi nhuận và Tổn thất tạm thời (Impermanent Loss). Tổn thất tạm thời là sự chênh lệch về lợi nhuận khi giữ Token so với việc tham gia trao đổi để thu được các loại Token khác. Để giảm thiểu tổn thất này, việc lựa chọn các cặp tài sản có độ ổn định cao là quan trọng. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng sự ổn định thường đi kèm với lợi nhuận thấp, và ngược lại, cặp tài sản có rủi ro thấp thường đồng nghĩa với lợi nhuận thấp.
Để hỗ trợ trong quá trình đưa ra quyết định, các công cụ tính toán lợi nhuận có sẵn như Impermanent Loss Calculator, Upoint.info, và DecentYields có thể được sử dụng.
Trong việc chọn lựa đầu tư vào một Mô hình Thị trường Tự động (AMM), quan tâm đến tiến độ và tiềm năng của dự án là rất quan trọng. Token của các AMM mới ra mắt, dù có tiềm năng lớn, nhưng do chưa trải qua nhiều giao dịch, có thể mang theo rủi ro lạm phát lớn. Việc đầu tư vào các AMM như vậy đồng nghĩa với việc đối mặt với rủi ro cao.
Những điều cần lưu ý khi trở thành Liquidity Provider cho một AMM
Khi bạn quyết định trở thành một Liquidity Provider (LP) cho một Automated Market Maker (AMM), có một số điều cần lưu ý để đảm bảo rằng quá trình cung cấp thanh khoản của bạn là có lợi nhất. Dưới đây là một số điều quan trọng cần xem xét:
1. Ước Chừng Lợi Nhuận và Impermanent Loss:
- Điều quan trọng nhất là ước chừng lợi nhuận mà bạn có thể đạt được từ việc cung cấp thanh khoản. Sử dụng công cụ tính toán để dự đoán kết quả dựa trên biến động giá của các token trong cặp thanh khoản bạn đang tham gia.
- Hiểu rõ về Impermanent Loss là quan trọng, vì nó có thể giảm đi lợi nhuận so với việc giữ token.
2. Impermanent Loss Caculator:
- Sử dụng các công cụ như Impermanent Loss Calculator để dễ dàng tính toán và đánh giá rủi ro.
3. Chọn Cặp Thanh Khoản Thích Hợp:
- Farming các cặp thanh khoản ít biến động có thể giảm thiểu rủi ro Impermanent Loss. Tuy nhiên, điều này cũng có thể làm giảm lợi nhuận từ các dự án với biến động lớn.
4. Hiểu Rõ Dự Án và Token:
- Nắm vững thông tin về dự án và token mà bạn đang tham gia. Điều này giúp bạn đưa ra quyết định thông minh hơn về việc cung cấp thanh khoản.
5. Thường Xuyên Cập Nhật và Theo Dõi Thị Trường:
- Giữ liên lạc với các diễn đàn và cộng đồng để cập nhật thông tin mới nhất về dự án và thị trường.
6. Sử Dụng Công Cụ Hỗ Trợ:
- Các trang web như WhiteBoardCrypto, DecentYields, Upoint.info cung cấp công cụ hỗ trợ tính toán và thông tin chi tiết, giúp bạn đưa ra quyết định hiệu quả.
Tóm Lại
Trở thành một Liquidity Provider là một quá trình phức tạp, yêu cầu sự hiểu biết sâu rộng về thị trường và các yếu tố ảnh hưởng đến giá của token. Sử dụng các công cụ và thông tin hỗ trợ có sẵn để đảm bảo rằng bạn có thể tối đa hóa lợi nhuận và giảm thiểu rủi ro khi tham gia vào các pool farm.
Một số câu hỏi về AMM – Automated Market Maker
Làm thế nào AMM hoạt động?
AMM sử dụng các cặp tiền điện tử được gọi là “liquidity pools” để thực hiện giao dịch. Người dùng có thể tham gia vào các liquidity pool bằng cách cung cấp tiền điện tử của họ vào pool, và họ nhận được token biểu thị quyền sở hữu trong pool đó. Các giao dịch được thực hiện thông qua các smart contract mà không cần sự can thiệp của bên thứ ba.
Tại sao AMM quan trọng?
AMM mang lại tính minh bạch và khả năng tiếp cận dễ dàng cho người dùng, giảm bớt sự phụ thuộc vào các sàn giao dịch trung ương. Nó cũng giúp tăng cường thanh khoản trong thị trường và tạo ra cơ hội giao dịch mới.
Làm thế nào để tham gia vào AMM?
Để tham gia vào AMM, người dùng cần một ví tiền điện tử và phải chọn một liquidity pool để tham gia. Họ cung cấp tiền điện tử của mình vào pool và có thể bắt đầu thực hiện các giao dịch thông qua các ứng dụng hoặc sàn giao dịch hỗ trợ.
AMM có thể được sử dụng cho loại tài sản nào?
AMM có thể được sử dụng cho nhiều loại tài sản khác nhau, từ tiền điện tử đến tokenized assets và thậm chí là các sản phẩm tài chính truyền thống. Điều này mở ra nhiều cơ hội cho người dùng để tham gia vào thị trường mà trước đây có thể khó tiếp cận.
Làm thế nào để đảm bảo an toàn khi sử dụng AMM?
Để đảm bảo an toàn khi sử dụng AMM, người dùng nên tuân thủ các biện pháp an ninh như sử dụng ví lạnh, không chia sẻ thông tin cá nhân và khóa riêng tư, và chỉ tham gia vào các dự án và sàn giao dịch đáng tin cậy.
AMM là một xu hướng phổ biến trong thị trường tiền điện tử không?
Có, AMM đang trở thành một xu hướng phổ biến trong thị trường tiền điện tử, đặc biệt là trong các hệ sinh thái DeFi (Tài chính phi tập trung). Sự phổ biến này đang mở ra nhiều cơ hội mới và thách thức đối với người dùng và nhà phát triển trong ngành.
Tổng Kết
Nhờ AMM DEX, DeFi đã phát triển mạnh mẽ với sự tham gia đa dạng từ các dự án phát hành token, trader, liquidity provider và các DEX. Hơn nữa, xu hướng Yield Farming cũng được tạo ra, mang lại cơ hội lợi nhuận cho nhiều bên.